20’lik dişlerini bankada saklayan var! Tamir çipi devrede: ‘Türkiye de adım attı’
Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Yirmilik yaş dişleri olarak bilinen üçüncü azı dişleri bir vakitler çiğneme sürecine büyük bir katkı sunsa da vakitle bu fonksiyonunu kaybetmiş dişlerdir. Hem alt hem de üst çenede bulunan toplam dört adet 20’lik diş birden fazla kişi için hayli can sıkıcıdır. Genelde 17-25 yaşları ortasında bir anda beliriveren ve çıkmaya çalışırken ağrı veren yirmilik diş birden fazla vakit cerrahi bir operasyon sonucu alınır. Kimileri 20’lik diş çıkarma konusunda şanslı olurken kimilerinin endişeli düşüdür. Fakat yapılan son bilimsel araştırmalar yirmilik dişin mucizevi gücünü ortaya çıkardı. Yapılan araştırmalara nazaran yirmilik dişin pulpa kısmı (sinir liflerini ve kan damarlarını destekleyen bağ dokusu) nörolojik hastalıklardan kardiyovasküler hastalıklara, ortopedik hastalıklardan göz hastalıklarına kadar birçok sıhhat meselesine çözümcül bir yaklaşım sunabilir.
YİRMİLİK DİŞTE İHTİLAL NİTELİĞİNDE ÇALIŞMA
2000’li yıllarda uzmanların radarına takılan 20’lik dişin birçok sıhhat meselesine deva olabileceği fikri yıllar içinde geliştirilerek araştırmalarla birlikte son nokta kondu. Günümüzde pek çok kişi için gereksiz kabul edilen yirmilik dişin kök hücrelerinin beyin hücrelerinden kıkırdağa kadar farklı insan dokularına dönüşebildiği ortaya çıktı. Yirmilik dişlerin pulpa kısmının, mezenkimal kök hücreler açısından varlıklı olabileceğini gösteren bu çalışmalar sayesinde artık birtakım diş klinikleri, çekilen 20’lik dişlerden kök hücre toplamaya ve bunları özel biyobankalarda saklamaya başladı. ABD ve Avrupa’da yirmilik dişler artık çöpe atılmıyor, biyobankalara gönderiliyor. Tıbbi bir hazine olarak nitelendirilen yirmilik diş hangi hastalıklara potansiyel bir tedavi sunuyor? Tüm ayrıntıları Ağız, Diş ve Çene cerrahisi Uzmanı Doç. Dr. Münir Demirel’e sorduk.
Açıklamalarına yirmilik dişlerin saklanmasının gelecekteki potansiyel tedaviler açısından değerli bir biyolojik kaynak sağlayabileceğini söyleyerek başlayan Doç. Dr. Münir Demirel, “Bu dişlerin pulpa dokusu, mezenkimal kök hücreler (MSC) açısından zengindir. MSC’ler, hudut, kas, kıkırdak, kemik ve yağ hücrelerine farklılaşma kapasitesine sahiptir. Kök hücre bankacılığı alanındaki gelişmelerle birlikte, bilhassa 20’lik diş üzere doğal kaynakların korunması, bireye özel rejeneratif tedavi seçenekleri sunma potansiyeline sahiptir” dedi.
Doç. Dr. Münir Demirel’in verdiği bilgilere nazaran Türkiye’de de ferdi yahut özel klinik teşebbüslerle yavaş yavaş kök hücre bankacılığına yönelik adımlar atılıyor. Bilhassa diş kaynaklı kök hücreler için kimi özel laboratuvarlar ve biyobankaların kurulduğu biliniyor. Lakin bu sistem şimdi Avrupa yahut ABD’deki kadar yaygın ya da düzenlenmiş değil. Yasal altyapı ve kamu şuuru arttıkça Türkiye’de de bu cins hizmetlerin daha erişilebilir ve muteber hale gelmesi bekleniyor.
KORNEA NAKLİ İŞE YARAMAZSA DEVREYE GİRİYOR
20’lik dişlerden alınan kök hücrenin birçok hastalığın tedavisinde kullanılabileceğinin altını çizen Doç. Dr. Münir Demirel, Parkinson, Alzheimer, spinal kord (omurilik) yaralanmaları üzere nörolojik hastalıklarda, kalp krizi sonrası kalp dokusunun tamiri üzere kardiyovasküler hastalıklarda, kemik kırıkları, kıkırdak rejenerasyonu üzere ortopedik uygulamalarda, diş hekimliği ve çene cerrahisinde, diyabet, karaciğer ve böbrek hastalıkları üzere sistemik rahatsızlıklarda kullanabileceğini iletti. En çok dikkat çeken tedavi metotlarından bir tanesi de 20’lik dişin göz naklinde de tedavi edici olması. Kornea naklinin işe yaramadığı durumlarda, hastaların dişlerinden yapılan özel bir protez görme yetisinin yine kazanılmasına yardımcı oluyor. Osteo-odonto-keratoprotez (OOKP, ismi verilen görme yetisini kaybetmiş fakat kornea nakli yapılamayan hastalarda uygulanan ileri seviye bir tedavi formülü olan bu süreci Doç. Dr. Münir Demirel şu şekilde anlattı:
“Hastanın bir dişi (genellikle köpek dişi) ve bir kesim çene kemiği alınarak göz içine yerleştirilecek yapay bir kornea yapılır. Bu biyolojik yapı, optik lensin tutunmasını sağlar ve göz içine yerleştirilir. Bu uygulama, dişin biyomekanik ve biyouyumlu yapısının yalnızca ağız içinde değil, farklı organ sistemlerinde de fonksiyon görebileceğini gösterir. Dişin sert dokusu (özellikle dentin) ve canlı pulpası, beden tarafından reddedilmeden bir taşıyıcı yapı olarak kullanılabilir. Bu prosedür, dişin yalnızca çiğneme değil, rejeneratif tıpta biyolojik yapı taşı olarak da değerlendirilebileceğini gösteriyor.”
Bu tedavilerin birçoklarının hâlâ deneysel kademede olduğunun altını çizen Doç. Dr. Münir Demirel, klinik uygulamalar için daha fazla araştırma ve regülasyona gerek olduğunu da ekledi.
ÇEKİLEN, ÇÜRÜYEN DİŞİ UNUTUN: YENİSİ ÇIKACAK
Diş sıhhatini husus alan bilimsel çalışmalar tam gaz devam ederken yirmilik dişin birçok hastalıkta kullanılmasının yanı sıra çürümüş ve çekilmiş dişlerin yerinde yine diş çıkması mümkün olabilir. Japonya’da Kyoto Üniversitesi’nde yapılan yeni bir çalışmada uzmanlar, diş gelişiminde BMP ve Wnt isimli proteinlerinin gelişmesini engelleyen USAG-1 isimli protein genini incelemeye aldı. USAG-1 için çeşitli antikorların tesirleri araştırıldı. USAG-1 isimli bu protein, diş oluşumlarının önüne geçen en büyük sebeplerden biri. Şayet USAG-1 engellenebilirse çürüyen ve çekilen dişlerin yine büyümesi mümkün olabilir. Denemeleri fareler üzerinde yapılan ilaç çürüyen, çekilen bir dişin yerinde protez ya da implant uygulanmadan tekrar diş çıkabilir.
Doç. Dr. Münir Demirel Kyoto Üniversitesi tarafından yürütülen çalışmanın ihtilal niteliğinde olduğunu söyledi. USAG-1 proteininin baskılanmasının, diş tomurcuğunun doğal gelişimini yine tetikleyebileceğini ileten Doç.Dr. Münir Demirel, kelamlarını şöyle noktaladı:
“Eğer bu süreç insanlarda da muvaffakiyetle çalışırsa, çürük ya da travmayla kaybedilen dişlerin tekrar doğal yollarla çıkması mümkün olabilir. Bu, implant ve protez uygulamalarına alternatif olarak, biyolojik diş yenilenmesi devrini başlatabilir. Lakin bu tıp tedaviler şimdi hayvan deneyleri kademesinde. Klinik uygulamaya geçmesi için uzun müddetli, denetimli çalışmalar gerekli. Uzmanlığı direkt kök hücre olan akademisyenler, bu cins uygulamaların heyecan verici olsa da hala birçok bilinmez içerdiğini ve mevcut bilgilerin klinik uygulamalar için yetersiz olduğunu belirtiyor.”
