Sivas’taki cenazede neden maske taktılar? Yanlış biliyoruz: ‘2 koku keneyi çekiyor’
Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Geçen günlerde Sivas’ın Koyulhisar ilçesine bağlı Kalebaşı Köyü’nde yaşayan Süleyman ve Nilüfer Tütüncü çiftinin 1,5 yaşındaki bebeklerinin ensesine kene yapıştı. Aile, Metehan’ı evvel Reşadiye Devlet Hastanesi’ne götürdü, akabinde bebek KKKA kuşkusuyla Tokat Devlet Hastanesi’ne sevk edildi. Burada ağır bakımda tedavi altına alınan Metehan, tüm uğraşlara karşın kurtarılamadı. Metehan’ın cenazesi ailesi tarafından teslim alındı ve köyüne getirildi. Kalebaşı’nda düzenlenen cenazede dikkat çeken bir ayrıntı vardı: Katılan herkesin maske taktığı görülüyordu. Bu imgeler, KKKA’nın beşerden beşere bulaşma riskiyle ilgili soru işaretlerini de beraberinde getirdi.
Vaka sayılarının gün geçtikçe arttığı bölgelerde bilhassa Metehan bebek örneği, uzmanların daha derinlemesine incelemeler yapmasına neden oldu. Pekala, KKKA sahiden beşerden beşere bulaşır mı? Maske zaruriliği bir tedbir mi yoksa toplumsal bir refleks mi? İşte karşılığı.
‘HER KENE HASTALIK TAŞIR’ TEZİ HAKİKAT DEĞİL
Yaz aylarının endişeli düşü haline gelen keneler, 2000’li yılların başından bu yana Türkiye’nin gündeminden düşmüyor. Fakat uzmanlara nazaran, tabiattaki her kene ölümcül değil. Halk ortasında yaygın olan “Her kene hastalık taşır” inancı gerçeği yansıtmıyor.
Çocuk Sıhhati ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Pınar Karadeniz, Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA) virüsünün sırf belli cinsteki keneler tarafından taşındığını vurguladı. Bu virüs, Bunyaviridae ailesinden nairovirus kümesine ilişkin tek sarmallı bir RNA virüsü. Türkiye’de en sık hastalık bulaştıran kene çeşidi ise Hyalomma Marginatum. Dr. Karadeniz, “Her kene hastalık taşımaz lakin KKKA, Lyme hastalığı, Tularemi, Anaplasmoz ve Babesyoz üzere pek çok önemli enfeksiyonun taşıyıcısı olabilirler. Türkiye’de en sık görülen ve en ölümcül olan hastalık KKKA’dır” diyerek ihtarda bulundu.
NE ZIPLIYOR NE DE UÇUYOR, TABANLARA SAKLANIYOR
Türkiye’deki birinci KKKA olgularının 2002 yılında Tokat, Sivas, Yozgat, Gümüşhane, Trabzon, Giresun ve Artvin’de görüldüğünü belirten Dr. Karadeniz, “Kesin tanı 2003’te kondu. Fakat geriye dönük incelemeler, 1990’lı yıllarda da hadiselerin yaşandığını lakin teşhis konulamadığını gösteriyor” dedi. Dr. Karadeniz, KKKA vakalarının bilhassa kenelerin etkinleştiği bahar ve yaz aylarında arttığını, iklim değişikliği, sıcaklıkların yükselmesi, yabani hayvanların yayılımı ve teşhis usullerindeki gelişmeler nedeniyle hastalığın daha sık görülmeye başladığını söz etti.
Kenelerle ilgili bir öbür yanlış bilgi de zıpladıkları yahut uçtukları istikametinde. Meğer durum çok farklı. Dr. Karadeniz, kenelerin yalnızca yavaşça sürünerek bedene tırmandığını ve ısırıklarının ekseriyetle ağrısız olduğunu söyledi. En çok tercih ettikleri bölgeler ise saç tabanları, kulak ardı, koltuk altı, kasık, bel etrafı, bacak içleri.
KENEYE KOLONYA DÖKMEYİN ZİRA…
Keneyle karşılaştığınızda birinci yapılması gereken şey panik yapmadan sıhhat kuruluşuna başvurmak. Lakin vakit kaybetmek istemeyen ya da sıhhat hizmetine erişemeyen bireyler için Dr. Karadeniz şu tavsiyelerde bulundu:
“Kene tutunmuş ise en kısa müddette çıplak el ile dokunmadan, bedene tutunduğu en yakın yerden tutarak bez, naylon poşet, eldiven, künt uçlu dişsiz bir penset yahut klemp ile üst ve saat istikametinin bilakis yavaşça çevrilerek çıkarılmalı. Gövde kısmından tutmamaya ve sıkıştırmamaya ihtimam gösterilmeli. Akabinde bölge varsa antiseptik bir solüsyonla silinmeli ya da sabunlu suyla yıkanıp dezenfekte edilmeli. Çıkarılamıyor ise en yakın sıhhat kuruluşuna gidilmeli. Sakın keneyi sıkmayın, ezmeyin, koparmayın! Ne kadar erken çıkarılırsa hastalığın bulaşma riskinin de o kadar azalacağı unutulmamalı.”
Vücudunda kene gören birinin yaptığı en yaygın yanlışlardan bir tanesi ise üzerine kolonya ya da alkol dökmek. Uzm. Dr. Karadeniz, bu maddelerin keneyi gerilime soktuğunu ve kusmasına neden olabileceğinin altını çizerken kenenin virüs taşıması halinde, bu durumda bulaşma riskinin de artabileceğini iletti.
Gelelim bir kişinin keneyi kendi müdahalesiyle çıkarması halinde izlemesi gereken adımlara. Uzm. Dr. Karadeniz kenenin mümkünse tek modül halinde çıkarılması gerektiğini, yanlışsız kene çıkarma sürecinde amaçlanan kenenin gövde kısmının parçalanmadan uzaklaştırılması olduğunu iletti. Kenenin gövdesi parçalandığında şayet kene enfekte ise etrafa yayılan patojenler derideki çiziklerden ya da sokma yerinden içeri girebileceğini ileten Uzm. Dr. Karadeniz, “Keneyi temiz ağzı sıkıca kapalı bir kapta saklayarak sıhhat kuruluşuna götürmek teşhis açısından yararlı. Götürülemiyorsa çıkarıldıktan sonra kapalı bir kutu içinde yakılarak ya da alkole atılarak yok edilmeli” açıklamasında bulundu.
Uzm. Dr. Karadeniz, kenenin bir kişiyi ısırması halinde ani yüksek ateş, şiddetli baş ağrısı, kas eklem ağrısı, halsizlik, bulantı-kusma, gözlerde kızarma, ishal, karın ağrısı, deri altı kanma (peteşi-ekimoz), burun kanaması, diş eti kanaması, morluklar, iç kanama, koma, şok, çoklu organ yetmezliği yaşayabileceğinin altını çizdi.
CENAZEDE NEDEN MASKE TAKTILAR?
1,5 yaşında hayatını kaybeden Metahan bebeğin cenazesinde dikkat çeken maske ayrıntısını açıklığa kavuşturan Uzm. Dr. Karadeniz açıklamalarını şöyle sürdürdü.
“KKKA virüsü taşıyan kenenin insanı ısırmasıyla geçtiği üzere viremik devirdeki hayvanların yahut hasta şahısların kan, doku, beden salgılarındaki virüs, korunmasız temas sonucunda bütünlüğü bozulmuş deri ve mukozadan geçerek bulaşabilir. Yani şahıstan şahsa bulaşma mümkündür. Hami bariyer tedbirleri alınmalı. Bunlara örnek olarak el yıkama, eldiven giyme, maske takma, gözlük takma, hami giysi sayılabilir.”
Tam 23 yıldır hayatımızda olan ve bilhassa yaz aylarında yapılan pikniklerin kaygılı düşü olarak görülen kene sandığımızdan çok daha fazlası. Keneleri daha yakından tanımak ve en çok nerelerde görüldüğünü, keneye karşı alınabilecek tedbirleri ise Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Temel Göktürk sıraladı.
TÜRKİYE’NİN BATISINDA DAHA AZ GÖRÜLÜYOR
Özellikle İç Anadolu’nun kuzeyi, Orta Karadeniz ve Doğu Anadolu’nun kuzeyinde kene hadiselerinin daha sık görüldüğünü ileterek açıklamalarına başlayan Prof. Dr. Temel Göktürk, “Keneler yaban hayvanlarının sıklıkla görüldüğü, ziyaret ettiği alanlarda görülebilr. Yaban hayvanlarının haricinde ise bölgede hayvancılık yapılıyorsa bu alanlarda kenelerin görülme ihtimali daha fazla” dedi. Kenelerin göçmen kuşlarla da taşınabileceğini aktaran Prof. Dr. Göktürk, kenelerin daha çok otlayan hayvanlar yoluyla taşındığının altını çizdi.
Türkiye’de tarımda çok ağır bir biçimde tarım ilaçlarının kullanıldığının altını çizen Prof. Dr. Temel Göktürk, “Bizim tarım ilaçlarını ağır olarak kullandığımız alanlarda kenenin de yaşama bahtı olmuyor. Türkiye’nin batı bölgelerindeki ziraî faaliyetlerde ilaç kullanımı ağır olduğu için keneler bu bölgelerde daha az oluyor. Lakin İç Anadolu’nun kuzeyi, Doğu Anadolu’nun kimi bölgeleri ve Karadeniz’in orta kısımlarında küçükbaş hayvancılık yapıldığı için bu bölgelerde kene ve hasebiyle KKKA virüsü taşıyan keneleri daha sık görülüyor“ dedi.
‘EN ÇOK İDRAR VE TER KOKUSUNA GELİYORLAR’
Kenelerin sırf küçük hayvancılığın yapıldığı bölgelerde görüldüğünü düşünmek yanılgı olabilir. Kent merkezinde bir piknik alanına gittiyseniz ya da ülkenin batısında yaşıyor olsanız bile buralarda az de olsa kenelere rastlayabilirsiniz. Bir göçmen kuş bulunduğunu yere kene taşımış olabilir ya da piknik yaptığınız yerden yabani hayvanlar geçmiş olabilir, en düşük ihtimalle siz piknik yapmadan evvel bulunduğunuz yerde bir keçi ya da koyun otlamış olabilir.
Bu nedenle piknik alanlarında kene mağduru olmamak için birtakım tedbirler almanız gerekir. Prof. Dr. Temel Göktürk, şu cümlelerle vatandaşları uyardı:
“Piknik alanlarına giden bireyler böcek kovmada tesirli yağlar kullanmalı. Karanfil, lavanta, sedir, kekik, limon, reyhan yağından rastgele birini ya da karışımlarının sulandırarak el, ense ve ayak bölgelerine sürebilirsiniz. Kenenin bedeninize gelmesi durumunda fark edebilmeniz için kesinlikle açık renkli kıyafetler giymelisiniz. Kene hiçbir vakit avını görerek üstüne düşmez, avlarını kokuyla tespit ederler. Keneler en çok idrar ve ter kokusuna gelir, parfüm kokularından kimileri da keneyi üzerinize çekebilir. Kişinin ter kokmaması, ihtimam göstermesi gerekli.”
