Yeşilay Bilim Kurulu Üyesi, Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Prof. Dr. Şaziye Senem Başgül, kimlik uğraşının en ağır yaşandığı periyot olan ergenlikte, aile içi sorunlar, akran baskısı, ruhsal sıkıntılar ve merak, husus kullanımını tetikleyebileceği ikazında bulundu.
Başgül, bilhassa duygusal boşlukta bırakılan ve ebeveynleriyle, arkadaşlarıyla sağlıklı ilgi kuramayan gençlerin risk altında olduğuna dikkat çekerek, “Sosyal medya, sinemalar, müzik görüntüleri üzere kaynaklarda unsurların cazip halde sunulması gencin merakını artırabilir. Hususların ziyanları hakkında kâfi ve hakikat bilgiye sahip olmamak denemeyi kolaylaştırabilir. Ergen, acı verici hislerden kaçmak ya da onları bastırmak için unsura yönelebilir. Bilhassa depresyon, anksiyete ve travma sonucunda unsur kullanım riski artar. Kendini kıymetsiz hisseden gençlerde unsur kullanımı daha sık gözlenir. Çevresel faktörler de husus kullanımı açısından değerli etkenlerdir. Başarısızlık duygusu ve okula aidiyetin düşük olması, riskli davranışlara yer hazırlar” dedi.
Ani davranış değişikliklerine dikkat!
Madde kullanımının birinci belirtileri sıklıkla davranışsal ve duygusal seviyede görülüyor. Derslerde ani başarısızlık, arkadaş etrafında radikal değişiklikler, huzursuzluk, para isteme, yalnızlaşma, öfke patlamaları, çok sevinç ya da depresyon üzere ruh hâli değişimleri, fizikî görünümde bozulmalar ve gece uykularında düzensizlik aileler için değerli ihtar işaretleri ortasında yer alıyor.
Başgül, “Madde bağımlılığı çoklukla yalnız başına görülmez, birçok ruhsal sıkıntıyla birlikte seyreder. Bu nedenle tedavi yaklaşımı, hem bağımlılığı hem de eşlik eden ruhsal bozuklukları birlikte ele almalıdır” değerlendirmesinde bulundu.
Ebeveyn tavrı süreci belirliyor
Madde kullanımından şüphelenen ailelerin, öncelikle öfkeyle değil anlayışla yaklaşması gerektiğini belirten Prof. Dr. Başgül, şöyle konuştu:
“Aileler bağımlılığın bir ‘irade zayıflığı’ olduğu fikri üzere yanlış inançlardan uzaklaşmalıdırlar. Bağımlılık tedavisinde aile terapisi de çok değerli bir rol oynar. Aileler uzmanlarla iş birliği içinde hareket etmelidir. Ailelerin değerli bir misyonu de tedaviye devam etme, ilaçlarını nizamlı alma ve rehabilitasyon sürecine katılması konusunda gence dayanak olmasıdır. Tedavi sonrasında da gencin değişen ömür biçimine ahenk sağlaması için aile dayanağı sürmelidir.”
Başgül, erken periyotta başlatılan destekleyici müdahalelerin, bağımlılık döngüsünü kırmada tesirli olduğunun altını çizdi.
Ruhsal sıkıntılar husus kullanımının hem nedeni hem sonucu olabilir
Depresyon, anksiyete, bipolar bozukluk, dikkat eksikliği, travma sonrası gerilim bozukluğu ve kişilik bozuklukları üzere psikiyatrik rahatsızlıkların hem husus kullanımına taban hazırlayabileceğini hem de bağımlılıkla birlikte ağırlaşabileceğini vurgulayan Başgül, bu problemlerin uzmanlarca birlikte kıymetlendirilmesi gerektiğini belirtti.
Okul ve toplumsal etraf değerli bir takviye sistemi
Bağımlılıkla çabada okulun ve toplumsal etrafın rolüne de dikkat çeken Prof. Dr. Başgül, öğretmenlerin ve rehberlik servislerinin öğrencideki değişimleri vaktinde fark ederek aileyle iş birliği içinde süreci yönlendirmesi gerektiğini söyledi. “Öğretmenlerin kendileri sağlıklı ömür biçimi ve bağlantı konusunda öğrencilere rol model olmalıdır. Genç için bilhassa kıymet verdiği öğretmenin ömür biçimi, ideolojileri çok kıymetlidir. Kendine bunları örnek alır. Öğretmenler de aileler üzere yargılayıcı olmayan, anlayışlı ve açık bir tavır sergilemedir” diyen Başgül, okullarda riskli davranışları azaltmaya yönelik özel programların uygulanması gerektiğini belirtti.
Yeşilay’dan fiyatsız uzman takviyesi: YEDAM
Bağımlılıklarla çabada toplumun her kısmına hizmet sunan Yeşilay Danışmanlık Merkezleri (YEDAM), gençlerde unsur bağımlılığı konusunda ailelere de fiyatsız danışmanlık hizmeti sağlıyor. Türkiye genelindeki 105 merkez ve 115 YEDAM Müracaat Sınırı aracılığıyla hem gençlere hem de ebeveynlere psikoterapi ve toplumsal hizmet takviyesi sunuluyor.
Ne vakit uzman takviyesi alınmalı?
Madde kullanımı sistemli hâle geldiyse, genç denetimini kaybetmiş ve kullanımını durduramıyorsa; terleme, sonluluk, titreme üzere mahrumluk belirtileri görülüyorsa; intihar niyetleri, saldırganlık, önemli davranış sorunları, depresyon, anksiyete ya da halüsinasyonlar eşlik ediyorsa; okuldan yahut işten uzaklaşma, aile ve toplumsal ilgilerde bozulma yaşanıyorsa; kendi uğraşıyla bırakmayı deneyip tekrar başlamışsa, bu durumda kesinlikle uzman takviyesine başvurulması gerekiyor. Bu çeşit belirtiler, sorunun ferdî gayretlerle aşılamayacak seviyeye ulaştığını ve profesyonel müdahalenin gerekli olduğunu gösteriyor diyen Başgül, “Öncelikle, ‘Kendi başına geçer’ kanısının yanlış olduğunu söyleyebiliriz. Unsur bağımlılığı ilerleyici bir hastalıktır ve erken periyotta alınacak profesyonel takviye, uzun vadede daha kolay ve tesirli bir tedavi sağlar. Münasebetiyle kuşku duyulan her durumda gecikmeden uzmanlara başvurmak gerekir. Erken dayanak bağımlılığın ilerlemesini önler, kişinin tedaviye cevap verme mümkünlüğünü artırır ve uzun vadeli güzelleşme sürecini kolaylaştırır” diye konuştu.
