Artık sporculuk sadece alandaki fizikî emekle değil, laboratuvar ortamında çözümlenen genetik kodlarla da şekilleniyor. Son yıllarda süratle gelişen biyoteknoloji ve yapay zeka takviyeli tahlil teknikleri, bireylerin spor potansiyelini bilimsel bilgilerle değerlendirmeye imkân tanıyor. Bu ileri düzey testler, performans kapasitesini ölçmenin ötesine geçerek, sakatlık eğiliminden idmana adaptasyona kadar birçok kıymetli faktörü ele alıyor.
Prof. Dr. Zeynep Ocak, “Yapay zeka dayanaklı genetik testler sayesinde, bir çocuğun hangi spor kolunda başarılı olabileceğini, kadro oyunlarına mı yoksa kişisel sporlara mı daha yatkın olduğunu, sakatlık riskini ve en uygun idman modelini öngörebiliyoruz” dedi.
Tıbbi Genetik Uzmanı Prof. Dr. Zeynep Ocak, bilhassa çocukluk ve ergenlik periyodunda bu testlerin uygulanmasının kritik olduğunu vurguladı ve şu tabirleri kullandı:
“Genetik tahliller sadece spora istikamet vermekle kalmıyor, tıpkı vakitte sakatlık risklerini ve bireyin idman sürecine ahenk kapasitesini de net biçimde ortaya koyuyor. Böylelikle gelişim süreci, çok daha sağlam bir temel üzerinde ilerliyor.”
Genetik testler ritim bozukluğu riskini öngörebilir
Sporcularda görülen ani ölümlerin değerli bir kısmı, çoklukla evvelden belirti vermeyen kalp ritmi bozukluklarından kaynaklanmaktadır. Genetik testler, bu tıp kalıtsal ritim sorunlarının erken devirde tespiti konusunda hayati bir fonksiyon üstleniyor. Yapılan tahliller sayesinde, risk taşıyan bireyler vaktinde kardiyolojik denetime yönlendirilerek kollayıcı tedbirler alınabiliyor. Bu da sırf sıhhati korumakla kalmıyor, tıpkı vakitte hayat kurtarıcı müdahaleleri mümkün kılıyor.
Gençlik ve Spor Bakanlığı Spor Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün 2024 yılı bilgilerine nazaran, Türkiye’de kayıtlı atlet sayısı 16 milyon 927 bin 671’e ulaştı. Bunların 4 milyon 959 bini etkin spor hayatına devam ederken, toplam aktif lisans sayısı 8 milyon 94 bin olarak kayda geçti. Uzmanlar, bu tabloya bakıldığında sportmen profilinin artık yalnızca fizikî değil, genetik ve bilimsel taraflarıyla de kıymetlendirilmesi gerektiğini vurguluyor.
Bir tüp kanla şahsa özel analiz
Bugün sırf bir tüp kanla, kas tipi, bağ dokusu yapısı, toparlanma mühleti ve dayanıklılık seviyesi üzere pek çok biyolojik data elde edilebiliyor. Yapay zeka dayanaklı sistemler, bu dataları bireyin genetik kodlarıyla eşleştirerek büsbütün şahsileştirilmiş bir spor haritası ortaya koyuyor. Yaklaşık 4 ila 8 hafta süren bu tahlil süreci, idman modellerinin bilimsel bir yer üzerinde yapılandırılmasını sağlıyor.
Antrenmanın artık bilimsel pusulası var
2022 yılında Biology of Sport mecmuasında yayımlanan bir araştırma, ACTN3, ACE ve MSTN gen varyantlarının spor performansıyla direkt irtibatlı olduğunu gösterdi. Bu sonuçlar, genetik testlerin artık sırf tamamlayıcı değil, karar verici nitelikte olduğunu ortaya koyuyor. Prof. Dr. Ocak da bu bulguları destekleyerek şunları lisana getirdi:
“Her çocuk tıpkı yeteneklerle doğmaz. Kimi patlayıcı gücüyle öne çıkar, kimi ise uzun soluklu dayanıklılığıyla fark yaratır. Bu testler, sadece yönlendirme değil; birebir vakitte bireyin potansiyeline en uygun idman modelinin belirlenmesinde de büyük kolaylık sağlar.”
Her çocuğun genlerinde bir spor saklı
Prof. Dr. Ocak, açıklamasını şu sözlerle tamamladı: “Bazı çocuklar uzun aralarda kolay kolay yorulmazken, kimileri ise birinci adımda sıçrama kabiliyetiyle dikkat çeker. Genetik testler bu ferdi farklılıkları bilimsel bir dataya dönüştürerek, aileler ve antrenörler için tesirli bir rehber sunar. Potansiyelin erken keşfi ve gerçek planlamayla bir ortaya geldiğinde, muvaffakiyet artık tesadüf değil; bilimsel bir kazanım halini alır.”
