Kara Veba geri mi döndü? Birinci sefer beşerden beşere bulaştı: ‘Zatürreyle geçiyor’
Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Yüzyıllar evvel Avrupa’nın sokaklarını vefat sessizliğine bürüyen, kasabaları haritadan silen o kara hastalık: Bubonik veba, Orta Çağ’ın karanlık sayfalarından çıkarak bir sefer daha gündeme geldi. Bu sefer adres İç Moğolistan. 7 Ağustos 2023’te, Moğolistan sonlarında veba yine ortaya çıktı. Kayıtlara geçen birinci hadiseden yalnızca dört gün sonra, tıpkı ailenin iki ferdi daha (hastanın eşi ve kızı) misal semptomlarla hastaneye kaldırıldı. Üstelik bu, sırf bir geri dönüş değil, tarihte birinci sefer beşerden beşere bulaş ihtimali net formda kayda geçti. Peki ne oluyor? Yüzyıllar evvel 25 milyon insanın vefatına yol açan bu hastalık hakikaten geri mi döndü?
Çin, birkaç yıl evvel tekrar misal bir salgın riskiyle karşı karşıya kalmıştı. Lakin bu sefer tablo daha huzursuz edici. Çünkü olayların sadece İç Moğolistan’la sonlu kalmadığı, Rusya hududuna yakın bölgelerde de yayılımın sürdüğü belirtiliyor. Yetkililer şimdilik durumun denetim altında olduğunu söylüyor fakat bir Orta Çağ kabusunun tekrar gündeme gelmesi, toplumda ister istemez “Yeni bir pandeminin eşiğinde miyiz?” sorusunu doğuruyor. Biz de merak edilenleri uzmanlara sorduk: Bubonik veba nedir? Nasıl bulaşır? Tekrar global bir tehdit haline gelebilir mi?
BİR AİLENİN TAMAMI VEBAYA YAKALANDI
7 Ağustos 2023’te, İç Moğolistan bölgesinde tespit edilen Bubonik veba hadisesinde yalnızca 4 gün içinde iki ek olay ortaya çıktı. Moğolistan’daki mahallî yetkililer, veba salgınını denetim altına almak için süratle harekete geçti. Enfekte bireylerle yakın temasta bulunan bireyler için derhal karantina tedbirleri uygulandı. Bu tedbirler, muhtemel rastgele bir bulaşmayı durdurmayı ve izole temasların erken hastalık belirtileri açısından dikkatli bir biçimde izlenmesini sağlamayı amaçlıyordu. Neyse ki temaslar ortasında alışılmadık semptomlar bildirilmedi, bu da enfeksiyonun süratle yayılma riskinin düşük olabileceğini gösterdi. Hastalığın ülke çapında yayılmaması için alınan tedbirler hakkında detaylı bilgiler sonlu olsa da, İç Moğolistan bölgesinin geçmişte Bubonik veba salgınlarını periyot devir yaşadığını belirtmekte yarar var.
Hıyarcıklı veba olarak da bilinen Bubonik vebaya bu ismin verilmesinin sebebi bulaştığı insanın lenflerinde, kasıklarında ve koltuk altlarında oluşan hıyarcık halindeki acılı şişlikler olduğu biliniyor.
DAHA EVVEL ÇİN’DE DE GÖRÜLDÜ
Son yıllarda dünyada görülen başka Bubonik veba olaylarının haritada Çin’i işaret ettiği görüldü. Çin hükümeti durumu yönetmek ve hastalığın daha fazla yayılmasını önlemek için katı önlemler almıştı. Bu önlemler ortasında yakın temasları izole etmeyi, veba taşıyabilecek hayvanların avlanması ve tüketilmesine kısıtlamalar getirmeyi ve halkı kuşkulu olayları bildirmeye teşvik etmeyi içeren 3. düzey bir ikaz uygulamak vardı. Yıllar evvel Çin’de görülen olaylar da tedbirler doğrultusunda denetim altına alınmıştı. Fakat günümüzde Bubonik veba birçok ülkede yaygınlığını hâlâ sürdürüyor, en yaygın olanları ise Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Madagaskar ve Peru. Bu bölgelerde vebaya yakalanan şahıslar ekseriyetle 3 ile 7 günlük bir kuluçka devrinden sonra gribe benzeri semptomlar geçiriyor. Bu semptomlar ortasında ateş, titreme, beden ağrıları, halsizlik, kusma ve mide bulantısı yer alıyor.
Tarihte ‘Kara Ölüm’ ismiyle anılan vebanın uzuvlarda oluşturduğu kangrenimsi karartılar insanların hayatına mâl oluyordu. Tarihin tozlu sayfalarında kalmış bu hastalığa ait 2010 ila 2015 yılları ortasında dünya çapında 3 bin 248 hadise bildirildiği ve bunların 584’ünün hayatını kaybettiği biliniyor.
‘TEDAVİ EDİLMEZSE ZATÜRREYE ÇEVİREBİLİR’
Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Prof. Dr. Funda Timurkaynak, “Bubonik veba, Yersinia Pestis bakterisinin neden olduğu akut, ağır bulaşıcı bir hastalıktır. Hastalığın en sık görülen formu olan bubonik veba bakteri alındıktan 2-6 gün sonra titremeyle yükselen ani ateş, başağrısı, kas ağrısı üzere özgül olmayan bulgularla ile başlar, akabinde lenf bezlerinde ağrılı şişme gelişir. Bu evrede tedavi edilmez ise kana karışarak sepsis ya da akciğerde zatürreye neden olabilir“ cümleleriyle açıklamasına başladı. Hastalığın çoklukla ‘yersinia pestis’ bakterisini taşıyan pirelerin insanları ve hayvanları ısırması ile bulaştığını söyleyen Prof. Dr. Timurkaynak, “Ayrıca hasta olan beşerden beşere ve enfekte olan hayvanla temas eden beşere da bulaş mümkündür. Tedavisinde antibiyotikler ve takviye tedavi uygulanır“ dedi.
İç Moğolistan’daki hadiselerin beşerden beşere bulaşmasını pahalandıran Prof. Dr. Funda Timurkaynak, “İnsandan beşere bulaş veba zatürresi geçiren hastaların öksürük sırasında havaya yayılan damlacıkların solunmasıyla oluyor“ açıklamasında bulundu.
KEMİRGENLERE VE EVCİL HAYVANLARA DİKKAT!
Nadir de olsa dünyanın birçok yerinde Bubonik veba üzere Orta Çağ hastalıklarının görülüyor olması devir dönem büyük bir tehlike olarak yorumlanıyor. Pekala Bubonik veba hangi durumlarda ortaya çıkıyor? Prof. Dr. Timurkaynak konuyu şu sözlerle açıklığa kavuşturdu:
“Mikrobu taşıyan kemirgen denetimi âlâ olmayan, düşük hijyen şartlarının olduğu ömür hastalık bulaşının devamına neden olur. Kemirgenlerin ısırığına ya da çıkartılarına maruz kalınan, evcil hayvanlarda pirenin var olduğu ortamlar, kalabalık hayat hastalığın yayılmasını kolaylaştırır. Enfekte olmuş bitlerin insanı ısırması sonucu, hastalıklı fare, sıçan üzere kemirgenlerle temas edilmesi, hastalık taşıyan hayvan yahut şahıstan havaya saçılacak damlacıkların nefes yoluna karışması ve kedi köpek üzere evcil hayvanlar da bit ısırıkları yahut hastalıklı kemirgeni yiyerek hastalık kapabiliyor.
Vebanın beşere yalnızca zatürre olan hastaların teneffüs sekresyonları yoluyla bulaştığını, bu nedenle hasta şahıstan yakın etrafına bulaş, küçük kümelenme biçiminde salgınlara neden olabileceğini söyleyen Prof. Dr. Timurkaynak, “Veba, Orta Çağ’da pandemi yapmış, ‘Kara Ölüm’ olarak isimlendirilmiş bir hastalıktır. Lakin günümüzde hastalığın erken tanısı, tedavisi ve aktif korunma tedbirleriyle pandemi biçiminde görülmesi beklenmiyor” diyerek açıklamasını noktaladı.
