Panik, denetimsiz davranışlara yol açabiliyor
İstanbul’da 23 Nisan günü meydana gelen sarsıntı, sırf binaları değil, bireylerin ruh sıhhatini da sarstı. Sarsıntının akabinde İstanbul genelinde birçok kişi panik atak, nefes darlığı, çarpıntı, baş dönmesi ve travmaya bağlı düşmeler üzere nedenlerle sıhhat kurumlarına başvurdu. Uzmanlar, zelzelenin yalnızca fizikî değil, tıpkı vakitte ruhsal tesirleriyle de uğraş edilmesi gerektiğine dikkat çekiyor. Uzm. Psikolog Dursun, deprem gibi beklenmedik afetlerde insanların doğuştan gelen “savaş ya da kaç” reaksiyonunun devreye girdiğini belirtiyor. Bu reaksiyon kalp atışlarının hızlanmasına, nefes darlığına, titremeye ve denetimsiz davranışlara neden olabiliyor. “Korku duygusu çok doğal ve sağlıklı bir reaksiyondur. Lakin bu kaygının paniğe dönüşmesi hem kişinin hem de etrafındakilerin hayatını riske atabilir,” diyen Dursun, 23 Nisan günü yaşanan olayın bunun en açık örneği olduğunu tabir ediyor.
Yaralanmaların birçok yüksekten atlamaya çalışırken yaşandı
Uzm. Psikolog Dursun, son depremdeki yaralanmaların bireylerin panikle hareket etmesinden kaynaklandığını belirterek şu ihtarda bulundu: “Sarsıntı sırasında en inançlı yer, yapı içindeki korunaklı noktalardır. Lakin birçok kişi dehşet ve panikle balkonlardan atladı ya da merdivenlere yöneldi. Bu davranışlar fizikî olarak daha büyük tehlikelere neden olabilir. Birinci reaksiyon refleksinin eğitimle değiştirilmesi gerekiyor.” Panik bozukluğu olan bireylerde sarsıntı üzere ani gelişen olaylar atakları tetikleyebiliyor. Uzm. Psikolog Dursun, bu durumun ani terleme, göğüs sıkışması, baş dönmesi, bayılma hissi, denetim kaybı ya da mevt korkusu üzere belirtilerle kendini gösterdiğini vurguluyor. Bu belirtilerin yalnızca panik atak kaynaklı olduğunu anlamak, kişinin “kalp krizi geçiriyorum” üzere yanlış fikirlerle daha fazla dehşete kapılmasını önleyebilir.
Psikolojik dayanıklılık, afetlere karşı en kıymetli kalkan
Uzm. Psikolog Tuğçe R. Tuncel Dursun, afetlerin ruhsal tesirlerine karşı hazırlıklı olmanın en az fizikî hazırlık kadar değerli olduğunu belirtiyor. Zelzele öncesinde ve sonrasında ruhsal birinci yardımın kıymeti giderek artarken dayanıklılığı güçlendirmek için bireylerin gerilim idaresi, nefes idmanı ve gevşeme teknikleri üzere metotları öğrenmesi öneriliyor. Kendinizi tanımak, ne vakit profesyonel dayanak almanız gerektiğini bilmek en güçlü savunma sistemi.
Panik denetimi için uygulanabilecek yöntemler
Deprem üzere yüksek gerilimli anlarda bireylerin ruhsal dayanıklılıklarını devreye sokmaları büyük değer taşıyor. Uzm. Psikolog Dursun, panik halini denetim altına almak için şu tekliflerde bulunuyor:
-Nefesinize odaklanın: Burnunuzdan derin nefes alıp ağzınızdan yavaşça verin. Bu, bedeninizi sakinleştirir.
-Düşüncelerinizi yönetin: “Şu an güvendeyim”, “Bu bir panik atağı, geçecek” üzere olumlu iç konuşmalar yapın.
-Dikkatinizi dış dünyaya yönlendirin: Etrafınızdaki objeleri saymak ya da fizikî olarak hissettiklerinize odaklanmak sizi gerçeklikte fiyat.
-Fiziksel güvenliğe odaklanın: Panik anında kaçmak yerine bulunduğunuz yerde inançlı bir alana geçmeye çalışın. Camdan atlamak ya da merdivenlere yönelmek tehlikelidir.
Çocuklar da yetişkinler kadar etkileniyor
Deprem üzere doğal afetlerden çocuklar da hayli etkileniyor. Çocukların yaşadıkları travmaları farklı yollarla dışa vurduklarına dikkat çeken Uzm. Psikolog Dursun aileleri şu halde uyardı:
-Açıklama Yapın: Depremin ne olduğunu sade ve anlaşılır bir lisanla anlatın. “Korkmuş olman çok normal” üzere cümleler kurarak hislerini doğrulayın.
-Güven Duygusu İnşa Edin: “Ben yanındayım, birlikte güvendeyiz” üzere cümleler, çocuğun zihin haritasında tehdit algısını hafifletir.
-Oyunla İşleyin: Çocuklar için travmatik olayları oyun yoluyla söz etmek uygunlaştırıcı bir yoldur. Kolay oyuncaklarla zelzele senaryoları kurgulamak yararlı olabilir.
-Rutinlere Dönüş: Günlük hayat rutinlerini süratle geri kazandırmak çocuğun denetim hissini pekiştirir.
Deprem sonrası ruhsal belirtiler hafife alınmamalı
Depremin akabinde kimi bireylerde uykusuzluk, kâbus görme, çok irkilme, daima zelzele olacakmış üzere bir his ya da toplumsal hayattan çekilme üzere durumlar gelişebilir. Uzm. Psikolog Dursun, bu tür belirtilerin travma sonrası gerilim bozukluğuna işaret edebileceğini, bu durumda kesinlikle bir uzmana başvurulması gerektiğini vurguluyor. Zelzele anında yanlış bilgiye kapılarak hareket etmek kaosa neden olabilir. “Özellikle toplumsal medyadaki teyitsiz bilgiler bireylerin korku seviyesini artırıyor. Bilgiyi yanlışsız kaynaktan almak ve muteber yönlendirmelere kulak vermek büyük fark yaratır” diyen Uzm. Psikolog Dursun, bireyleri bu mevzuda dikkatli olmaya çağırıyor.
Ruhsal dayanak, afet sonrası düzgünleşme sürecini hızlandırıyor
Toplumda sarsıntı üzere travmatik olaylardan sonra duygusal dayanak arayışı giderek artıyor. Uzm. Psikolog Tuğçe R. Tuncel Dursun, “Konuşmak, paylaşmak ve dayanak almak kişinin ruhsal düzgünleşme sürecini önemli ölçüde hızlandırır,” diyerek bilhassa çocuklar, yaşlılar ve hassas bireyler için bu sürecin profesyonel takviyeyle yürütülmesinin değerine dikkat çekiyor.
